Ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, 1300-1839 [open] (Ι-235)
Ελένη Γκαρά
Για πέντε αιώνες η Οθωμανική Αυτοκρατορία εξουσίασε το μεγαλύτερο μέρος της νοτιοανατολικής Ευρώπης, της Μικράς Ασίας και της Εγγύς Ανατολής, και επηρέασε άμεσα ή έμμεσα τις ιστορικές εξελίξεις στον ευρύτερο ευρασιατικό χώρο. Πάνω από είκοσι σύγχρονα κράτη, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, υπήρξαν στο παρελθόν μέρος της επικράτειας των σουλτάνων, ενώ η συγκρότηση και ιστορία των σύγχρονων εθνών στην ευρύτερη περιοχή έχει σφραγιστεί από την εμπειρία της οθωμανικής κυριαρχίας. Το μάθημα εξετάζει την ιστορία του οθωμανικού κράτους και των θεσμών του από τις απαρχές του, περί το 1300, μέχρι την έναρξη των μεταρρυθμίσεων του Τανζιμάτ το 1839. Στη διάρκεια αυτής της μακράς περιόδου διαμορφώθηκε σταδιακά ένα πλέγμα θεσμών και μηχανισμών κρατικής διοίκησης και διαχείρισης των υπηκόων με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Ήταν ενάντια σε αυτό το «παλαιό καθεστώς» που εξεγέρθηκαν οι Έλληνες το 1821 και είναι η κληρονομιά του αυτή που εξακολουθεί να απασχολεί τον σύγχρονο δημόσιο διάλογο για τη σχέση κράτους και κοινωνίας στην Ελλάδα και σε άλλα διάδοχα κράτη. Το μάθημα διερευνά τη διαμόρφωση του οθωμανικού «παλαιού καθεστώτος» σε σχέση με τις ευρύτερες πολιτικές, κοινωνικές, οικονομικές και ιδεολογικές αλλαγές της εποχής. Μεταξύ των ζητημάτων που εξετάζονται είναι η συγκρότηση της οθωμανικής ηγεμονίας και η μετεξέλιξή της σε αυτοκρατορία, ο τρόπος διοίκησης, οι μείζονες θεσμικές μεταβολές και κοινωνικο-οικονομικές εξελίξεις, καθώς και οι σχέσεις κράτους και υπηκόων, αυτοκρατορικού κέντρου και περιφέρειας.
ΛιγότεραΓια πέντε αιώνες η Οθωμανική Αυτοκρατορία εξουσίασε το μεγαλύτερο μέρος της νοτιοανατολικής Ευρώπης, της Μικράς Ασίας και της Εγγύς Ανατολής, και επηρέασε άμεσα ή έμμεσα τις ιστορικές εξελίξεις στον ευρύτερο ευρασιατικό χώρο. Πάνω από είκοσι σύγχρονα κράτη, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, υπήρξαν στο παρελθόν μέρος της επικράτειας των σουλτάνων, ενώ η συγκρότηση και ιστορία των σύγχρονων εθνών στην ευρύτερη περιοχή έχει σφραγιστεί από την εμπειρία της οθωμανικής κυριαρχίας. Το μάθημα εξετάζει την ιστορία του οθωμανικού κράτους και των θεσμών του από τις απαρχές του, περί το 1300, μέχρι την έναρξη των μεταρρυθμίσεων του Τανζιμάτ το 1839. Στη διάρκεια αυτής της μακράς περιόδου διαμορφώθηκε σταδιακά ένα πλέγμα θεσμών και μηχανισμών κρατικής διοίκησης και διαχείρισης των υπηκόων με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Ήταν ενάντια σε αυτό το «παλαιό καθεστώς» που εξεγέρθηκαν οι Έλληνες το 1821 και είναι η κληρονομιά του αυτή που εξακολουθεί να απασχολεί τον σύγχρονο δημόσιο διάλογο για τη σχέση κράτο
Για πέντε αιώνες η Οθωμανική Αυτοκρατορία εξουσίασε το μεγαλύτερο μέρος της νοτιοανατολικής Ευρώπης, της Μικράς Ασίας και της Εγγύς Ανατολής, και επηρέασε άμεσα ή έμμεσα τις ιστορικές εξελίξεις στον ευρύτερο ευρασιατικό χώρο. Πάνω από είκοσι σύγχρονα κράτη, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, υπήρξαν στο παρελθόν μέρος της επικράτειας των σουλτάνων, ενώ η συγκρότηση και ιστορία των σύγχρονων εθνών στην ευρύτερη περιοχή έχει σφραγιστεί από την εμπειρία της οθωμανικής κυριαρχίας. Το μάθημα εξετάζει την ιστορία του οθωμανικού κράτους και των θεσμών του από τις απαρχές του, περί το 1300, μέχρι την έναρξη των μεταρρυθμίσεων του Τανζιμάτ το 1839. Στη διάρκεια αυτής της μακράς περιόδου διαμορφώθηκε σταδιακά ένα πλέγμα θεσμών και μηχανισμών κρατικής διοίκησης και διαχείρισης των υπηκόων με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Ήταν ενάντια σε αυτό το «παλαιό καθεστώς» που εξεγέρθηκαν οι Έλληνες το 1821 και είναι η κληρονομιά του αυτή που εξακολουθεί να απασχολεί τον σύγχρονο δημόσιο διάλογο για τη σχέση κράτο
Περίγραμμα
Περιεχόμενο μαθήματος
- Έννοιες, όροι, προσεγγίσεις
- Πριν τους Οθωμανούς
- Το πρώιμο οθωμανικό κράτος
- Επέκταση και συρρίκνωση της οθωμανικής επικράτειας
- Σχέσεις με τα ευρωπαϊκά κράτη
- Ο οίκος των Οθωμανών
- Κοινωνική τάξη και σουλτανική νομιμοποίηση
- Κεντρική διοίκηση
- Επαρχιακή διοίκηση
- Οι θεσμοί των πόλεων
- Γαιοκτησία και φορολογία
- Το οθωμανικό «παλαιό καθεστώς»
- Μεταρρύθμιση και επανάσταση
Βασική βιβλιογραφία
- Faroqhi, Suraiya, Η Οθωμανική Αυτοκρατορία και ο κόσμος γύρω της, μτφρ. Γ. Καραχρήστος, Αθήνα: Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 2009.
- Finkel, Caroline, Η Οθωμανική Αυτοκρατορία 1300-1923, μτφρ. Μ. Δελέγκος, Αθήνα: Διόπτρα, 2007.
- Goffman, Daniel, Η Οθωμανική Αυτοκρατορία και η πρώιμη νεότερη Ευρώπη: μια νέα προσέγγιση, μτφρ. Σ. Αγάπιος, Αθήνα: Ενάλιος, 2007.
- Imber, Colin, The Ottoman Empire, Νέα Υόρκη: Palgrave Macmillan, 2002.
- İnalcık, Halil, Η Οθωμανική Αυτοκρατορία: η κλασική εποχή, 1300-1600, μτφρ. Μ. Κοκολάκης, Αθήνα: Αλεξάνδρεια, 1995.
- İnalcık, Halil και Donald Quataert (επιμ.), Οικονομική και κοινωνική ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τ. Α΄: 1300-1600, μτφρ. Μ. Σαρηγιάννης, Αθήνα: Αλεξάνδρεια, 2008.
- İnalcık, Halil και Donald Quataert (επιμ.), Οικονομική και κοινωνική ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τ. Β΄: 1600-1914, μτφρ. Μ. Δημητριάδου, Αθήνα: Αλεξάνδρεια, 2011.
- Quataert, Donald, Η Οθωμανική Αυτοκρατορία: οι τελευταίοι αιώνες 1700-1922, μτφρ. Μ. Σαρηγιάννης, Αθήνα: Αλεξάνδρεια, 2006.
- Zürcher, Erik J., Σύγχρονη ιστορία της Τουρκίας, μτφρ. Β. Κεχριώτης, Αθήνα: Αλεξάνδρεια, 2004.
- Έννοιες, όροι, προσεγγίσεις
- Πριν τους Οθωμανούς
- Το πρώιμο οθωμανικό κράτος
- Επέκταση και συρρίκνωση της οθωμανικής επικράτειας
- Σχέσεις με τα ευρωπαϊκά κράτη
- Ο οίκος των Οθωμανών
- Κοινωνική τάξη και σουλτανική νομιμοποίηση
- Κεντρική διοίκηση
- Επαρχιακή διοίκηση
- Οι θεσμοί των πόλεων
- Γαιοκτησία και φορολογία
- Το οθωμανικό «παλαιό καθεστώς»
- Μεταρρύθμιση και επανάσταση
- Faroqhi, Suraiya, Η Οθωμανική Αυτοκρατορία και ο κόσμος γύρω της, μτφρ. Γ. Καραχρήστος, Αθήνα: Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 2009.
- Finkel, Caroline, Η Οθωμανική Αυτοκρατορία 1300-1923, μτφρ. Μ. Δελέγκος, Αθήνα: Διόπτρα, 2007.
- Goffman, Daniel, Η Οθωμανική Αυτοκρατορία και η πρώιμη νεότερη Ευρώπη: μια νέα προσέγγιση, μτφρ. Σ. Αγάπιος, Αθήνα: Ενάλιος, 2007.
- Imber, Colin, The Ottoman Empire, Νέα Υόρκη: Palgrave Macmillan, 2002.
- İnalcık, Halil, Η Οθωμανική Αυτοκρατορία: η κλασική εποχή, 1300-1600, μτφρ. Μ. Κοκολάκης, Αθήνα: Αλεξάνδρεια, 1995.
- İnalcık, Halil και Donald Quataert (επιμ.), Οικονομική και κοινωνική ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τ. Α΄: 1300-1600, μτφρ. Μ. Σαρηγιάννης, Αθήνα: Αλεξάνδρεια, 2008.
- İnalcık, Halil και Donald Quataert (επιμ.), Οικονομική και κοινωνική ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τ. Β΄: 1600-1914, μτφρ. Μ. Δημητριάδου, Αθήνα: Αλεξάνδρεια, 2011.
- Quataert, Donald, Η Οθωμανική Αυτοκρατορία: οι τελευταίοι αιώνες 1700-1922, μτφρ. Μ. Σαρηγιάννης, Αθήνα: Αλεξάνδρεια, 2006.
- Zürcher, Erik J., Σύγχρονη ιστορία της Τουρκίας, μτφρ. Β. Κεχριώτης, Αθήνα: Αλεξάνδρεια, 2004.
- Έννοιες και όροι: Χρήση των όρων «Οθωμανοί/οθωμανικός» και «Τούρκοι/τουρκικός» στις πηγές και την ιστοριογραφία.
- Σημασία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας: Σημασία της για τις ιστορικές εξελίξεις που διαμόρφωσαν τον σύγχρονο κόσμο.
- Οθωμανικές «κληρονομιές»: Κατάλοιπα και άλλου τύπου «κληρονομιές» της οθωμανικής περιόδου.
- Κύριες ιστοριογραφικές προσεγγίσεις: Η Οθωμανική Αυτοκρατορία και η οθωμανική περίοδος στην επιστημονική ιστορική παραγωγή.
- Τουρκικές μετακινήσεις: Μετακινήσεις τουρκικών πληθυσμών στον Μεσαίωνα σε συγκριτική οπτική.
- Απώλεια της βυζαντινής Μικράς Ασίας: Βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες συνέπειες της κατάρρευσης του βυζαντινού ελέγχου στη Μικρά Ασία και των τουρκομανικών εγκαταστάσεων στην περιοχή.
- Συγκρότηση του πρώιμου οθωμανικού κράτους: Ανάδυση της οθωμανικής δύναμης και επέκταση στη Μικρά Ασία και τα Βαλκάνια.
- Υποθέσεις για τον ρόλο της θρησκείας: «Θεωρία του γαζά» και κριτική της.
- Η φύση του πρώιμου οθωμανικού κράτους: Υβριδικός και συγκρητιστικός χαρακτήρας του πρώιμου οθωμανικού κράτους.
- Επέκταση σε τρεις ηπείρους: Οθωμανική εξάπλωση στην Ευρώπη, την Ασία και την Αφρική.
- Υποχώρηση και συρρίκνωση: Στρατιωτική αδυναμία και οθωμανική υποχώρηση έναντι των ευρωπαϊκών δυνάμεων.
- Χαρακτήρας των σχέσεων με τη χριστιανική Ευρώπη: Σύγκρουση, ιδεολογική και πολεμική, αλλά και συνεργασία ανάμεσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και τις χριστιανικές δυνάμεις.
- Διπλωματία και διομολογήσεις: Ανάπτυξη διπλωματικών σχέσεων ανάμεσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και τις χριστιανικές δυνάμεις και διαμόρφωση θεσμών εξωτερικής πολιτικής.
- Απαρχές του Ανατολικού Ζητήματος: Οθωμανική αδυναμία, ανταγωνισμοί ανάμεσα στις μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις και οι συνέπειές τους.
- Δυναστεία και διαδοχή: Ρόλος της οθωμανικής δυναστείας και στρατηγικές αναπαραγωγής και διατήρησής της στην εξουσία.
- Παλάτι και χαρέμι: Οργάνωση και ρόλος του σουλτανικού παλατιού, του χαρεμιού και γενικότερα της οθωμανικής αυλής.
- Ανώτατα αξιώματα: Ρόλος του σουλτάνου και του μεγάλου βεζίρη και εξέλιξη της θέσης τους στη διακυβέρνηση της αυτοκρατορίας.
- Αυτοκρατορικό συμβούλιο και κεντρική διοίκηση: Συγκρότηση και ρόλος του αυτοκρατορικού συμβουλίου και των κεντρικών υπηρεσιών.
- Οι «δούλοι του σουλτάνου»: Θεσμός των σουλτανικών δούλων, σημασία του για τη διακυβέρνηση της αυτοκρατορίας και για την επάνδρωση του στρατιωτικού σώματος των γενιτσάρων, και μετεξέλιξή του.
- Αντιλήψεις για τη σουλτανική εξουσία: Αντιλήψεις για τον ρόλο του σουλτάνου και αρχές που καθόριζαν τη σχέση του με τους υπηκόους και τους κρατικούς αξιωματούχους.
- Νομιμοποίηση της σουλτανικής εξουσίας: Νομιμοποιητικοί λόγοι και πρακτικές.
- Αρχές της οθωμανικής κοινωνικής τάξης: Θεμελιώδεις διακρίσεις και αρχές που καθόριζαν τη θέση των υπηκόων, ατομική και συλλογική.
- Η θέση των μη μουσουλμάνων: Θεσμικό πλαίσιο που καθόριζε τη θέση των μη μουσουλμάνων υπηκόων και των εκκλησιαστικών θεσμών.
- Κατηγορίες επαρχιών: Κατηγοριοποίηση των οθωμανικών επαρχιών ανάλογα με τον τρόπο διακυβέρνησης και τη σχέση τους με το κεντρικό κράτος.
- Τιμαριωτικό σύστημα: Λογική και τρόπος λειτουργίας του τιμαριωτικού συστήματος.
- Διοικητική οργάνωση στις κεντρικές επαρχίες: Όργανα της επαρχιακής διοίκησης, αρμοδιότητες και τρόπος λειτουργίας τους.
- Πόλεις: Χαρακτήρας των οθωμανικών πόλεων.
- Ο θεσμός του βακουφιού: Είδη, τρόπος λειτουργίας και σημασία των βακουφιών για τις αστικές υποδομές και τις δημόσιες υπηρεσίες.
- Συντεχνίες: Οργάνωση και λειτουργία των εμποροβιοτεχνικών συσσωματώσεων.
- Κοινότητες: Οργάνωση και λειτουργία των κοινοτικών συσσωματώσεων.
- Αρχές γαιοκτησίας: Δημόσιες, ιδιωτικές και βακουφικές γαίες.
- Διαδικασίες «τσιφλικοποίησης»: Πλαίσιο και τρόποι συγκρότησης ενός στρώματος γαιοκτημόνων με την ταυτόχρονη μετατροπή μεγάλου μέρους των αγροτών σε κολίγους.
- Δικαιώματα και υποχρεώσεις των αγροτών.
- Φορολόγηση: Αρχές και τρόποι φορολόγησης των υπηκόων.
- Η ανάδυση των αγιάν: Εξελίξεις που οδήγησαν στην ανάδυση ισχυρών προκρίτων-τοπαρχών στις οθωμανικές επαρχίες.
- Τοπάρχες και ντερεμπέηδες: Σχέσεις των ισχυρών επαρχιακών προκρίτων-τοπαρχών με το κεντρικό κράτος.
- Η περίπτωση του Αλή πασά: Η πορεία ενός εμβληματικού τοπάρχη από τα επαρχιακά αξιώματα στη σύγκρουση με το αυτοκρατορικό κέντρο.
- Το μεταρρυθμιστικό αίτημα: Κυβερνητικά αδιέξοδα και αναγκαιότητα μεταρρυθμίσεων τον ύστερο 18ο αι.
- Μεταρρυθμιστικά προγράμματα: Οι μεταρρυθμιστικές προσπάθειες των σουλτάνων Σελίμ Γ΄ και Μαχμούτ Β΄.
- Ελληνική Επανάσταση: η οθωμανική διάσταση: Η εθνική επανάσταση ως διέξοδος στα αδιέξοδα του οθωμανικού «παλαιού καθεστώτος».
Ανοικτό Ακαδ. Μάθημα
Αρ. Επισκέψεων : 21072
Αρ. Προβολών : 57147
