Πολιτισμός και Ψηφιακά Μέσα Ι [open] (OPENCOURSE131227)

Α) Το εννοιολογικό περιεχόμενο του όρου «πολιτισμός»

Β) Πολιτισμός και καθημερινή ζωή

Γ) Πολιτισμός και πολιτιστική προβολή

    Γ1) Πολιτιστικές παρεμβάσεις

    Γ2) Φιλμ, βιβλία, φυλλάδια, φωτογραφικά άλμπουμ, καθώς και ψηφιακά προϊόντα (Εφαρμογές για Internet Sites, videos, κ.ά.)

Η προβολή εξαρτάται τόσο από οικονομικούς και κοινωνικούς παράγοντες, όσο και από τη δημιουργία μιας άρτιας εκφραστικής μορφής. Οι εκφραστικές μορφές κάθε προβολής διατηρούν μια αυτονομία ως προς τα μέσα και τα σενάρια που χρησιμοποιούν: ένα Site, μια έκθεση, ένα φυλλάδιο ή βιβλίο ή μια ταινία, χαρακτηρίζονται από ένα συγκεκριμένο σχεδιασμό χρήσης μέσων και τεχνικών προβολής (σχεδιασμός - Design), που προσαρμόζονται στις εκάστοτε καινοτομίες, τόσο όσον αφορά το περιεχόμενο, όσο και τη χρήση συγκεκριμένων τεχνικών.

Στην περίπτωση της προβολής ενός «πολιτιστικού» περιεχομένου, διακυβεύεται τόσο ο καθορισμός της έννοιας «πολιτιστικό», όσο και η διαχρονική της κατοχύρωση σε (συγκεκριμένα) μεγάλα ή μικρά τμήματα ενός πληθυσμού.

Επομένως, ο ορισμός μιας δραστηριότητας ως πολιτιστικής, αφορά στην «ανάγνωση» και στη συνακόλουθη ερμηνεία δρωμένων που συγκροτούν μια προβολή, σε μια  δεδομένη οικονομική και κοινωνική συγκυρία.

 Σ’ αυτό το πλαίσιο, το πολιτιστικό θέαμα μπορεί να προσδιοριστεί ως ένας ειδικός τύπος πολιτιστικής προβολής, που αποδίδει σημαντικό βάρος στον εντυπωσιασμό, με μικρότερη έμφαση στη συστηματική κατηγοριοποίηση και διάκριση των πολιτιστικών δεδομένων που συγκροτούν μια προβολή, έτσι ώστε η τελευταία να στοχεύει στην εστίαση της προσοχής μεγάλων και διαφορετικών κατηγοριών «κοινού».

Η διαδικασία προβολής ενός πολιτιστικού θεάματος θυμίζει την οργάνωση ενός τηλεοπτικού δελτίου (ή/και μιας διαφήμισης), αφού:

α) το περιεχόμενο που προβάλει συμπυκνώνει αναγκαστικά τα ενδιαφέροντα ποικίλων κοινωνικών κατηγοριών και ομάδων στις οποίες στοχεύει η προβολή, οπότε απαιτεί μια αφαιρετική προσέγγιση, που δεν εμβαθύνει στις θεματικές που παρουσιάζονται με μια συστηματική και λεπτομερειακή πληροφόρηση

β) τα αντίστοιχα σύμβολα και τα συμβολικά πρότυπα στα οποία παραπέμπει η προβολή περιορίζονται σε όσα απολαμβάνουν ευρείας αποδοχής και αναγνώρισης από μεγάλες πληθυσμιακές ομάδες

γ) η πίεση για γενίκευση οδηγεί συνήθως σε υπέρμετρη ή και καταχρηστική αξιοποίηση των πιο σύγχρονων (σε κάθε εποχή) μέσων εστίασης της προσοχής των ανθρώπων που αποτελούν το κοινό - στόχο της προβολής, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη σύγχρονη «υπερπροσφορά» πολυμέσων ή ειδικών εφέ

Με τον όρο πολιτιστική αναπαράσταση, αποδίδουμε σε γενικές γραμμές κάθε πρακτική που εστιάζεται στην αναπαραγωγή πολιτιστικών δεδομένων με σκοπό τη συνακόλουθη προβολή τους προς διάφορες κατηγορίες δεκτών ή χρηστών, που συγκροτούν το κοινό στο οποίο στοχεύει κάθε δράση προβολής.

Η πολύπλοκη και πολυδιάστατη σχέση αλληλεπίδρασης πολιτισμικών δρωμένων και τεχνουργημάτων με τις μορφές και εκδοχές που προσλαμβάνει η πολιτιστική τους αναπαράσταση, καθώς και με τα συναφή πολιτιστικά προϊόντα που προκύπτουν, αποκρυσταλλώνεται σε δύο βασικά θεωρητικά ζητήματα, που εστιάζονται:

            α) στην ερμηνεία των δεδομένων που παρουσιάζονται, τόσο από τη σκοπιά των παραγωγών, όσο και από τη σκοπιά των δεκτών/χρηστών των προϊόντων ή των αποτελεσμάτων μιας πολιτιστικής προβολής

            β) στο σχεδιασμό (design) των δράσεων ή των προϊόντων μιας πολιτιστικής προβολής, έτσι ώστε να διευκολύνουν την πρόσβαση των δεκτών/χρηστών στο «σώμα» (corpus) των παρεχόμενων πληροφοριών, καθώς και την κατανόηση και την αποδοχή του μηνύματος ή των μηνυμάτων που μεταφέρουν

H προβληματική που έχει αναπτυχθεί για την έννοια της αφήγησης, διατηρεί τη σύνδεση με τις «κλασσικές» εκδοχές που εστιάζονται στον προφορικό λόγο ή στο κείμενο, αλλά «υποχρεώνεται» να εξετάσει (και) τα προβλήματα και τη δυναμική που «εισάγει» η χρήση των νέων τεχνολογιών, σε συνάρτηση με νέα μέσα αφήγησης και «εικονικά» ή πραγματικά «σκηνικά». Σε αυτή την προοπτική, η αναλυτική σκέψη του Ουμπέρτο Έκο, συμπυκνώνει και διευρύνει τις θεματικές που έχουν διατυπωθεί μέχρι τώρα, ως ακολούθως:

α) η διαδικασία της αφήγησης δεν είναι παθητική, αλλά ενεργητική, αφού κατοχυρώνεται και αναδεικνύεται μόνο μέσω της διάδρασης με τους δέκτες/χρήστες ενός συγκεκριμένου περιεχομένου

β) η διαδικασία της αφήγησης είναι (πάντα) ελλειπτική, αφού «…κάνει απλώς υπαινιγμούς και στη συνέχεια ζητάει από τον/την/τους δέκτη/ες/χρήστη/ες να συμπληρώσει/ουν τα κενά…»

γ) ο «ρυθμός» που διατηρεί μια αφήγηση δεν είναι δεδομένος: η επιβράδυνση ή η επιτάχυνση σχετίζονται με τις τεχνικές που επιλέγει/ουν ο/η/οι δημιουργός/οί, για να προσελκύσουν και να διατηρήσουν αμείωτο το ενδιαφέρον των δεκτών/χρηστών μιας προβολής

δ) ο/η/οι δέκτης/ες/χρήστης/ες συμμετέχουν στην (ανα)διαμόρφωση μιας αφήγησης με κριτικές στάσεις ή σχόλια, αλλά (ανα)διαμορφώνεται/ονται επίσης μέσα από αυτή τη συμμετοχική εμπειρία: κάθε αφήγηση τείνει να δημιουργήσει «πρότυπα» δεκτών/χρηστών που εξοικειώνονται («πλάθονται») με το περιεχόμενο και τους τρόπους κάθε προβολής

ε) κάθε αφήγηση θέτει προβλήματα «μετάφρασης» του προϊόντος που δημιουργεί προς τους δέκτες/χρήστες, ανάλογα με τις γνώσεις και τα μέσα που διαθέτουν για να το αποκωδικοποιήσουν

στ) ο/η/οι δημιουργός/οί δεν ενυπάρχουν σε μια αφήγηση ως πραγματικά πρόσωπα, αλλά ως εκφραστικές στρατηγικές, που προσδιορίζονται από μια συνθετική παρουσίαση πρωταγωνιστών ή δεδομένων (σε συγκεκριμένα «σκηνικά», σύμφωνα με συγκεκριμένα «μέσα» και «σενάρια»)

Στη σύγχρονη εποχή θα πρέπει να συνδιαλλαγούμε με ένα νέο είδος επικοινωνίας, διαμεσολαβημένης από δίκτυα και υπηρεσίες Η/Υ. Υπό αυτή την έννοια είναι σημαντική μια συστηματική παρατήρηση του τρόπου με τον οποίο τα άτομα διαμορφώνουν ένα σύνολο επικοινωνιακών πρακτικών οι οποίες συγκροτούνται σε ένα διαδικτυακό πεδίο, (ανα)διαμορφώνοντας τα ίδια τα άτομα που επικοινωνούν, αλλά και συνακόλουθα το περιβάλλον εντός του οποίου (αλληλο)διαδρούν.

Το κοινό στοιχείο που παρατηρούμε σε όλες τις δράσεις επικοινωνίας είναι η ύπαρξη ενός πεδίου διάδρασης. Με αυτό τον όρο εννοούμε κάθε φυσικό, ψηφιακό ή νοητό (συμβολικό) «χώρο» εντός του οποίου λαμβάνει χώρα η επικοινωνιακή δράση. Το πεδίο διάδρασης μπορεί να είναι ένα σπίτι όπου διευθετούνται οι οικογενειακές υποθέσεις, ένα γήπεδο ή μια πλατεία όπου διεξάγεται μια (αθλητική ή άλλη) εκδήλωση ή μια ομιλία, μια συζήτηση σε ένα μπαρ, ένα βιβλίο, αλλά και μια ψηφιακή εφαρμογή, για παράδειγμα ένα site.

Κάθε αφήγηση/προβολή/επιτέλεση/αναπαράσταση απαιτεί ένα σενάριο και ένα σκηνικό που διαμορφώνονται σύμφωνα με την επιφάνεια/πεδίο διάδρασης στο πλαίσιο της/του οποίας/ου υλοποιείται η κάθε δράση επικοινωνίας

Τα σενάρια παρουσίασης/αναπαράστασης οποιωνδήποτε δεδομένων (μεταξύ των οποίων και τα πολιτιστικά) υπακούουν στους κανόνες αφήγησης, όπως αυτοί έχουν προδιαγραφεί σε προηγούμενη ενότητα:

α) απαιτείται μια ενεργητική αφήγηση, η οποία κατοχυρώνεται και αναδεικνύεται μόνο μέσω της διάδρασης με τους δέκτες/χρήστες ενός συγκεκριμένου περιεχομένου

β) η διαδικασία της αφήγησης παραμένει (πάντα) ελλειπτική

γ) ο «ρυθμός» μιας αφήγησης συναρτάται με μια επιβράδυνση ή επιτάχυνση, σύμφωνα με τις τεχνικές που επιλέγει/ουν ο/η/οι δημιουργός/οί

δ) ο/η/οι δέκτης/ες/χρήστης/ες συμμετέχουν στην (ανα)διαμόρφωση μιας αφήγησης με κριτικές στάσεις ή σχόλια, αλλά (ανα)διαμορφώνεται/ονται επίσης μέσα από αυτή τη συμμετοχική εμπειρία: κάθε αφήγηση τείνει να δημιουργήσει «πρότυπα» δεκτών/χρηστών που εξοικειώνονται («πλάθονται») με το περιεχόμενο και τους τρόπους κάθε προβολής

ε) κάθε αφήγηση θέτει προβλήματα «μετάφρασης» του προϊόντος που δημιουργεί προς τους δέκτες/χρήστες

Είναι σημαντική η έννοια της διάκρισης μεταξύ συστήματος και περιβάλλοντος, καθώς και η  καθοριστική σημασία του ορίου. O Spencer - Brown διατυπώνοντας την φράση “Draw a Distinction” (Spencer - Brown, 1969, σ. 3), περιγράφει τη διαδικασία σχηματισμού ενός αρχικού ορίου, ως μια θεμελιώδη νοητική ικανότητα η οποία επιτρέπει σε κάποιο «Ον» να αντιληφθεί τον περιβάλλοντα χώρο ως κάτι ξεχωριστό από τον εαυτό του. Τη στιγμή που πραγματοποιείται αυτή η πρώτη διάκριση σχηματίζεται μια «μορφή» η οποία ενέχει δύο όψεις: μια εσωτερική και μια εξωτερική. Το «Ον» κατ’ ουσία αναπτύσσει στην πορεία του βίου του την ικανότητα συγκρότησης του «εγώ» ως κάτι διαφορετικό από οτιδήποτε «άλλο» το περιβάλλει. Δύναται δηλαδή να διακρίνει μεταξύ εσωτερικού και εξωτερικού κόσμου.

Σύμφωνα με την άποψη του Luhmann για τον τρόπο προσέγγισης των (κοινωνικών) συστημάτων: κάθε (κοινωνική) επαφή είναι κατανοητή ως σύστημα, περιλαμβάνοντας και την κοινωνία ως το σύνολο όλων των δυνατών επαφών” (1995).

Με βάση τα παραπάνω δεδομένα, τα σενάρια προβολής πολιτιστικών δεδομένων σε συνάρτηση με συγκεκριμένες επιφάνειες διάδρασης, καθορίζονται από ποικίλες παραμέτρους.